Pelehonuamea, Pele

Inoa

Pelehonuamea, Pele

Hōʻuluʻulu manaʻo

He akua wahine ʻo Pele ma Hawaiʻi. Kapa ʻia ʻo ia ʻo “ka wahine ʻai honua”, “ka wahine o ka lua”, “ ka wahine malihini,” a me “ka wahine o ka ʻaʻahu keʻokeʻo.” He nui nā moʻokūauhau i ʻōlelo ʻia no Pele. No kekahi, he keiki ʻo ia na Papa lāua ʻo Wākea. No kekahi aku, na Haumea lāua ʻo Kūwahaʻilo. A no kekahi hou aku, na Kahinaliʻi lāua ʻo Kānehoalani ʻo ia. Wahi a Pūkuʻi, hānau ʻia ʻo Pele he ahi ma ka waha o Haumea. Kaulana hoʻi ko Pele ‘ohana akua. ‘O nā kaikuaʻana a kaikaina hoʻi ona, ʻo ia ‘o Hi’iakaikapoliopele, Kapōʻulakīnaʻu, a me Nāmakaokahaʻi. ʻO kona mau kaikunāne ʻo Kamohoaliʻi a me Lonomakua. No Kahiki mai ʻo ia a noho ʻo Pele ma Halemaʻumaʻu ma ka lua pele ʻo Kīlauea, ma ka mokupuni o Hawaiʻi. He mau kinolau kona pili i ka lua pele. A he hoʻokupu kūpono ka ʻōhelo nona.

Description

Pele is a Hawaiian goddess. She is called “earth-eating woman,” “woman of the pit,” “foreign woman,” and “woman of the white garment.” Many genealogies for Pele are told. For some, she is the child of Papa and Wākea. For others, she is of Haumea and Kūwahaʻilo. And for others yet, she is the child of Kahinaliʻi Kānehoalani. Pukuʻi says that Pele was born as a flame from the mouth of Haumea. Pele’s divine family members are also famous. Her sisters are Hi’iakaikapoliopele, Kapōʻulakīnaʻu, and Nāmakaokahaʻi. Her brothers are Kamohoaliʻi and Lonomakua. Pele came from Kahiki and usually resides at Halemaʻumaʻu at Kīlauea, Hawaiʻi island. She has several kinolau associated with volcanoes. An appropriate offering for her is the ʻōhelo berry.

ʻŌlelo kuhikuhi

E koho i kēia huaʻōlelo no nā kumuwaiwai pili i ke akua ʻo Pele, ka wahine e noho ana ma ka lua o Kīlauea ma ka mokupuni o Hawaiʻi. ʻOiai ma ka noʻonoʻo Hawaiʻi, ʻaʻole hiki ke hoʻokaʻawale i ka pele mai ka lua me ke akua ʻO Pele, e like ana nā kumuwaiwai pili i ka pele o Hawaiʻi a o ka hapanui o ka manawa, pili kēia huaʻōlelo i nā kumuwaiwai e pili ana i ka hū ʻana mai o ka pele ma waho wale o nā moʻolelo kaʻao no Pele. Eia nō naʻe, inā, ʻaʻole o nā lua pele o Hawaiʻi ka pōʻaiapili o ke kumuwaiwai, ʻaʻole pili ke akua ʻo Pele i ia kumuwaiwai ponoʻī. Mai koho i kēia huaʻōlelo no nā kumuwaiwai pili i nā lua pele o waho o Hawaiʻi.

Instructions

Use this term for resources related to the akua Pele whose home is at Kīlauea on the island of Hawaiʻi. Do not use this term for resources relating to volcanoes outside of the Hawaiʻi landscape.

Moʻokūʻauhau

Akua: 1) Hiʻiakaikapoliopele (kaikaina), Kapōʻulakīnaʻu, Kamohoaliʻi (kaikunāne), Nāmakaokahaʻi (Kaikuaʻana); (5) Lonomakua (kaikunāne)

Akua: Makua: (3) Papa; Haumea (wahine); Wākea (kāne); (5) Kanehoalani (kāne)

ʻĀina: (4) Kīlauea; Lēʻahi,; Haleakalā; Āliamanu; Āliapaʻakai; Nāiwiopele; Kahikinui; Puʻuopele; Kauaʻi; (2) Hanakaʻieʻie

Hana: Hula (2); Heʻe hōlua (4)

Kinolau: Pele, Ahi (5); Lua ahi; Luahine; ʻŌhiʻa lehua

Hanana

(2) Pele, after being strangled by lauhala growing out of the sea, tossed the leaf buds in anger, some landing on Hawaii where it now grows. (4) Battle with Namakaokahai w/ defeat/death at Kaiwiopele in Kahikinui, Maui.

ʻAha: (4) Hoʻokupu: Puaʻa hiwa

Kūmole

(1) Pukui & Elbert. Hawaiian Dictionary, (2) Fornander Collection of Hawaiian Folklore (pg. 104, 656, 576-583), (3) Westervelt, W. D., Hawaiian Legends of Old Honolulu (pp. 23-31), (4) Westervelt, W. D., Hawaiian Legends of Volcanoes (pp. 4-13; 55-62), (5) Kaopio, Matthew, Hawaiian Family Legends.

Applied to: Ka moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele : ka wahine i ka hikina a ka lā, ka uʻi palekoki uila o Halemaʻumaʻu; Princess Ruth intercedes with Pele and saves the town of Hilo (book chapter); Pele’s appeal : moʻolelo, kaona, and hulihia in “Pele and Hiʻiaka” literature (1860-1928); Pele and the snow goddess; The Pele legend in authentic Hawaiian chants; Pele, volcano goddess of Hawai’i : a history; The Pele literature : an annotated bibliography of the English-language literature on Pele, volcano goddess of Hawai’i; Genealogy of the Pele Family (book chapter)

Created by: Puaokamele Dizon

Edited by: Annemarie Paikai